Λύκεια: 27 χρόνια αλλάζουνε και όλο τα ίδια μένουν

Της ΟΛΥΜΠΙΑΣ ΛΙΑΤΣΟΥ, 

Ελευθεροτυπία,

Να είναι αυτόνομη σχολική βαθμίδα; Να είναι προθάλαμος της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης; Να συνδέεται άμεσα με το πανεπιστήμιο; Να συνδέεται μερικώς; Να μη συνδέεται καθόλου;
Οι «συνταγές» έχουν δοκιμαστεί όλες. Για την ακρίβεια, σχεδόν όλες, με εξαίρεση την τελευταία. Ολοι όσοι πέρασαν από το πολύπαθο υπουργείο Παιδείας θέλησαν να βάλουν τη σφραγίδα τους στη μορφή και το περιεχομενο του λυκείου. Κι αυτό γιατί, από το 1964, που οι εισαγωγικές εξετάσεις πέρασαν στην αρμοδιότητα του υπουργείου Παιδείας, το λύκειο συνδέθηκε απόλυτα με την τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Μεταρρυθμίσεις στη σειρά

Οι «μεταρρυθμίσεις» διαδέχονται η μια την άλλη. Οι πειραματισμοί γίνονται και ξεγίνονται, οι μαθητές τρελαίνονται, η παραπαιδεία και τα φροντιστήρια ζουν τη χρυσή τους εποχή. Και να σκεφτεί κανείς ότι σύσσωμη η εκπαιδευτική κοινότητα αλλά και οι υπουργοί στην πλειονότητά τους τόνιζαν ποσο σημαντικό είναι να αυτονομηθεί η βαθμίδα του λυκείου. Στην πράξη, όμως, κάτι τέτοιο δεν έγινε ποτέ. Μήπως δεν είναι έτοιμη η ελληνική κοινωνία να εμπιστευθεί στα πανεπιστήμια την επιλογή των υποψήφιων φοιτητών, φοβούμενη τυχόν διαβλητές διαδικασίες; Είναι το ερώτημα που θέτουν πολλοί.
Τη δική της μεταρρύθμιση, όπως αναμενόταν άλλωστε, εξήγγειλε και η Αννα Διαμαντοπούλου, που ξεκίνησε τη θητεία της πριν από ένα χρόνο. Χωρίς να ξεφεύγει από την πεπατημένη, που θέλει όλους τους υπουργούς να ξεκινούν τις αλλαγές από την κορυφή της πυραμίδας (παρά τις εξαγγελίες της περί του αντιθέτου), ανακοίνωσε ότι προχωρά στη δημιουργία του «Νέου Λυκείου». Οι αλλαγές δεν έχουν ακόμη ανακοινωθεί, αλλά το σίγουρο είναι πως το λύκειο ούτε τώρα αυτονομείται. Η απόδοση του μαθητή στην Γ' λυκείου θα συνδέεται με την εισαγωγή του στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, ακόμη και αν τα πανεπιστήμια αποκτήσουν ένα βαθμό συμμετοχής στο νέο μοντέλο πρόσβασης. Ισως αυτό να είναι και η μόνη καινοτομία στα νέα εκπαιδευτικά πράγματα.
Περιμένοντας τις ρυθμίσεις για το «Νέο Λύκειο» και ανατρέχοντας στις αλλαγές που προηγήθηκαν στη μορφή και στο περιεχόμενό του, βλέπουμε ότι τα συστήματα που επικράτησαν ως πιο πετυχημένα, έχουν κοινά στοιχεία μεταξύ τους και, σε κάποιο βαθμό, επαναλαμβάνονται σαν να αντιγράφει το ένα το άλλο. Θα σταθούμε σε αυτά που εισήγαγαν τις μεγαλύτερες αλλαγές στη λυκειακή βαθμίδα τα τελευταία 27 χρόνια, ξεκινώντας από το 1983, που θεωρείται χρόνια-σταθμός.
Το μακροβιότερο
1.  Το 1983, οι υπουργοί Παιδείας του ΠΑΣΟΚ επιχειρούν να αυτονομήσουν το λύκειο και
καθιερώνουν εξωτερικές εξετάσεις για την εισαγωγή σε ΑΕΙ και ΤΕΙ, μετά το τέλος της Γ' Λυκείου. Οι εξετάσεις ονομάστηκαν «Γενικές» και περιελάμβαναν 4 δέσμες, η κάθε μία από τις οποίες οδηγούσε σε διαφορετική κατεύθυνση σπουδών. Το σύστημα έχει καταγραφεί ως το πιο επιτυχημένο, γι' αυτό και υπήρξε το μακροβιότερο μέχρι σήμερα. Από το 1983 μέχρι και το 1999, για 16 χρόνια, οι υποψήφιοι μπαίνουν στα πανεπιστήμια με αυτές τις εξετάσεις, οι οποίες τους παρέχουν μια σημαντική ασφαλιστική δικλίδα. Εχουν δικαίωμα να κατοχυρώσουν τη βαθμολογία τους σε δύο μαθήματα, ενώ μπορούν να ξαναδώσουν για να τη βελτιώσουν στα άλλα δύο.
Παρ' όλα αυτά, η κριτική που δίκαια γίνεται, είναι ότι οι γενικές γνώσεις στο λύκειο είναι πολύ υποβαθμισμένες και όλο το βάρος πέφτει στα 4 μαθήματα που εξετάζονται για το πανεπιστήμιο. Η ύλη της Γ' Λυκείου καθορίζεται από τις ανάγκες των εξετάσεων. Ετσι διδακτέα και εξεταστέα ύλη είναι σχεδόν ταυτόσημη. Η Γ' Λυκείου μετατρέπεται ουσιαστικά σε τάξη προετοιμασίας για την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Οι μαθητές στρέφονται αποκλειστικά στα μαθήματα που τους ενδιαφέρουν για να μπουν στη σχολή της αρέσκείας τους. Δυο μήνες πριν από τις εξετάσεις, μάλιστα, τα σχολεία αδειάζουν από τους μαθητές της Γ' Λυκείου, οι οποίοι επιλέγουν τα φροντιστήρια για την καλύτερη προετοιμασία τους.
2.  Η θητεία του Γεράσιμου Αρσένη συνδέθηκε με τις περισσότερες και πιο ταραχώδεις αλλαγές στο λύκειο. Αναλαμβάνοντας το υπουργείο Παιδείας τον Οκτώβριο του 1996, ακύρωσε την εφαρμογή του Εθνικού Απολυτηρίου, που είχε ετοιμάσει ο προκάτοχός του Γ. Παπανδρέου και εξήγγειλε «ελεύθερη πρόσβαση στο πανεπιστήμιο». Ο υπουργός διατύπωνε μάλιστα με αισιοδοξία την πεποίθησή του ότι με τις αλλαγές που θα επιφέρει στο λύκειο θα χτυπηθεί η παραπαιδεία.
Ενα χρόνο μετά, η Βουλή ψηφίζει τον περίφημο νόμο 2525/97 του υπουργού και οι μαθητές που τότε (το 1997) παρακολουθούν την Α' Λυκείου πληροφορούνται με χαρά ότι θα είναι οι πρώτοι που το 2000 θα μπουν χωρίς εξετάσεις στο πανεπιστήμιο. Κανείς δεν μπορούσε ακόμη να προβλέψει τη συνέχεια.
Στο διάστημα που ακολουθεί, η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Γ. Αρσένη αρχίζει να ξεδιπλώνεται, όχι όμως χωρίς τριγμούς. Το λύκειο μετατρέπεται σε εξεταστικό κέντρο. Εισάγει δοκιμασίες δεξιοτήτων στην Α' Λυκείου, που τελικώς δεν εφαρμόστηκαν ποτέ, μιας και δεν είχε προηγηθεί προετοιμασία, ούτε υπήρχε υποδομή για κάτι τέτοιο. Αιφνιδιάζει τους μαθητές, ανακοινώνοντας ότι καταργείται ο θεσμός των μετεξεταστέων, χωρίς να παρουσιάσει μια ολοκληρωμένη πρόταση και χωρίς να διευκρινίζει κάτω από ποιες προϋποθέσεις οι μαθητές θα μένουν στην ίδια τάξη.
Αλλά το μεγαλύτερο φάουλ των νέων μέτρων συνδέεται με τη φοίτηση στη Β' Λυκείου. Ταυτίζει τις προαγωγικές εξετάσεις της Β' Λυκείου με τις εισαγωγικές, αφού αυτές θα γίνονται με κοινά θέματα σε όλα τα σχολεία και ο βαθμός τους θα προσμετράται σε σημαντικό ποσοστό για την εισαγωγή σε ΑΕΙ και ΤΕΙ και επίσης θα διαμορφώνει το βαθμό του απολυτηρίου του Ενιαίου Λυκείου. Ο αριθμός 14 είναι πλέον ο καινούργιος εφιάλτης των μαθητών. Τόσα θα είναι τα μαθήματα στα οποία θα εξετάζονται πανελλαδικά στη Β' και στην Γ' Λυκείου.
Αλλά η αυστηρότητα των ρυθμίσεων δεν εξαντλείται εδώ. Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Γ. Αρσένη δεν δίνει στους υποψηφίους ούτε δεύτερη ευκαιρία, εάν δεν κατάφερναν με την πρώτη να μπουν στο πανεπιστήμιο. Η «ελεύθερη πρόσβαση στο πανεπιστήμιο», που είχε εξαγγείλει, προϋποθέτει έναν Γολγοθά εξετάσεων με τον οποίο δεν συμφωνούν ούτε οι πιο στενοί του συνεργάτες. Ο διευθυντής Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Χρ. Σιγάλας, σε εμπιστευτική αναφορά του, μιλά για ένα απολύτως «εξετασιοκεντρικό σύστημα» που θα κάνει τους μαθητές εχθρούς του σχολείου. Η δημοσιοποίηση του εγγράφου από την «Ε» οδηγεί σε παραίτηση το διευθυντή Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, όχι όμως και τον υπουργό.
Σύγκρουση
Η σύγκρουση ανάμεσα στον υπουργό και στους μαθητές είναι πια μονόδρομος. Τα Χριστούγεννα του 1998 βρίσκουν τους μαθητές στους δρόμους. Τη χρονιά 1998-1999 τα σχολεία σχεδόν δεν λειτούργησαν. Στις 22 Δεκεμβρίου, 1.700 σχολεία είναι υπό κατάληψη. Η πρόβλεψη του Γ. Αρσένη ότι «όλα θα έχουν τελειώσει μετά τις γιορτές» δεν επαληθεύεται. Το αντίθετο. Στις 21 Ιανουαρίου του '99, μετά από 3 μήνες κινητοποιήσεων, 700 σχολεία σε όλη τη χώρα παραμένουν κλειστά, ενώ στο πλευρό των μαθητών είναι και οι καθηγητές που προχωρούν σε 24ωρες απεργίες.
Αφού χάθηκε πολύτιμος χρόνος και αντιλαμβανόμενος πια ότι «χάνει το παιχνίδι», ο υπουργός προχώρησε σε κάποιες διορθωτικές κινήσεις. Ετσι η βαθμολογία της Β' Λυκείου θα υπολογίζεται μόνο εάν είναι ίση ή υψηλότερη από τη βαθμολογία της Γ' Λυκείου.
Η κατάσταση μπορεί να εκτονώθηκε κάπως, αλλά η νέα χρονιά που ξεκίνησε για τα σχολεία τον Σεπτέμβριο του '99 βρίσκει ακόμη πολλά μέτωπα ανοιχτά:
*8.000 μαθητές της Α' Λυκείου έμειναν στην ίδια τάξη μετά την κατάργηση του θεσμού των μετεξεταστέων.
*26.000 μαθητές της Β' Λυκείου, μετά την ταραχώδη χρονιά που πέρασε, έμειναν μετεξεταστέοι και δίνουν πάλι εξετάσεις κάνοντας χρήση μιας ρύθμισης (εν μέσω καταλήψεων ανακοινώθηκε) που δεν θα ισχύσει άλλη χρονιά, αφού το νέο σύστημα, σαν να 'χει φτιαχτεί για λίγους, δεν δίνει ευκαιρίες στους μαθητές.
*Οι πρώτες πανελλαδικές εξετάσεις της Β' Λυκείου δείχνουν υψηλά ποσοστά αποτυχίας. Το κύρος της μεταρρύθμισης μοιάζει να πλήττεται ανεπανόρθωτα και στα βαθμολογικά κέντρα φτάνουν οδηγίες για βαθμολόγηση με επιείκεια.
Οι εξετάσεις του 2000 ήταν οι πρώτες και οι μοναδικές που έγιναν με το μοντέλο πρόσβασης της μεταρρύθμισης του Γ. Αρσένη. Κι ήταν η μόνη χρονιά που εμφανίστηκε το εξής παράδοξο: Είχαμε πληθώρα αριστούχων οι οποίοι όμως αποκλείστηκαν από τις υψηλόβαθμες σχολές πρώτης τους επιλογής. Ετσι υποψήφιος με βαθμολογία 19,4 δεν μπήκε στην Ιατρική ή στη Νομική για μισό μόριο.
Σφαγή αριστούχων
Η ελεύθερη πρόσβαση που εξήγγειλε, αναλαμβάνοντας το υπουργείο Παιδείας ο Γ. Αρσένης, εξελίχθηκε σε «σφαγή» για τους αριστούχους μαθητές, σε απαγόρευση εισόδου για τους υπόλοιπους.
3. Με την ανάληψη του υπουργείου Παιδείας από τον Πέτρο Ευθυμίου, η μεταρρύθμιση του Γερ. Αρσένη έκλεισε οριστικά τον κύκλο της. Ο νέος υπουργός, χωρίς θόρυβο και θεαματικές εξαγγελίες, προχώρησε σε διορθωτικές τροποποιήσεις που άλλαξαν εντελώς τη φυσιογνωμία και το περιεχόμενο του λυκείου. Ηταν κοινό μυστικό ότι ο Π. Ευθυμίου επελέγη με αυτήν ακριβώς την αποστολή. Να αλλάξει γραμμή πλεύσης στο υπουργείο Παιδείας.
Το απολυτήριο του λυκείου αποσυνδέθηκε από την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, οι εξετάσεις έγιναν πάλι εξωτερικές και τα εξεταζόμενα μαθήματα μειώθηκαν σε 9 για τη Β' και τη Γ' Λυκείου. Το θέμα του προφορικού βαθμού και της συμμετοχής του στο σύστημα πρόσβασης προβληματίζει τη νέα ηγεσία του υπουργείου Παιδείας. Εχει αποδειχθεί ότι η διαφορά μεταξύ γραπτής και προφορικής βαθμολογίας ξεπερνά ακόμη και τις 6 μονάδες, γεγονός που δημιουργεί πρόβλημα αξιοπιστίας στο νέο σύστημα, καθιστώντας το μη αντικειμενικό. Παράλληλα το καθεστώς αυτό σπρώχνει περισσότερους μαθητές στα ιδιαίτερα, καθώς δημιουργεί σχέση εξάρτησης με τους καθηγητές. Ετσι αποφασίστηκε να μειωθεί το ποσοστό συμμετοχής του προφορικού βαθμού στη διαμόρφωση της τελικής βαθμολογίας.
Η κατεύθυνση του νέου υπουργού είναι τώρα «να αποκηδεμονεύσει», όπως συνήθιζε να λέει, τη λειτουργία του λυκείου από τη μονομερή εξάρτηση της διαδικασίας εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.
4.  Η Μαριέττα Γιαννάκου, που παρέλαβε τη σκυτάλη από τον Π. Ευθυμίου, δεν έφερε ανατροπές στο πλαίσιο της λυκειακής βαθμίδας. Εξορθολόγισε ακόμη περισσότερο το εξεταστικό μοντέλο, αποσυνδέοντας τη Β' Λυκείου από τις εξετάσεις εισαγωγής, ενώ μείωσε τα πανελλαδικά εξεταζόμενα μαθήματα από 9 σε 6. Από αυτά, τα 4 είναι μαθήματα κατεύθυνσης και τα 2 γενικής παιδείας. Με τη μορφή αυτή διεξάγονται μέχρι σήμερα οι πανελλαδικές εξετάσεις.
Από τις αλλαγές που εισήγαγε στο λύκειο η Μαριέττα Γιαννάκου, αυτή που προκάλεσε τις περισσότερες αντιδράσεις και δίχασε πολύ κόσμο ήταν η καθιέρωση της βαθμολογικής βάσης του 10 που μέχρι τότε ίσχυε μόνο για τους αποφοίτους των ΤΕΕ. Η εφαρμογή του μέτρου προκάλεσε χιλιάδες κενές θέσεις στα ΤΕΙ, ενώ από την πρώτη χρονιά κιόλας (2004) το υπουργείο Παιδείας προχώρησε στην αναστολή λειτουργίας ενός νέου τμήματος (Τουριστικών Επιχειρήσεων) με έδρα την Κεφαλονιά, εξαιτίας της έλλειψης σπουδαστών.
5.  Ο Ευριπίδης Στυλιανίδης και ο Αρης Σπηλιωτόπουλος, που ανέλαβαν για μικρό διάστημα την ηγεσία του υπουργείου Παιδείας, προτίμησαν να μην αγγίξουν την «καυτή πατάτα» του λυκείου και καταπιάστηκαν με δευτερεύοντα θέματα. *