Παιδεία και Πολιτισμός

Γράφει ο Ευθύλογος

Πάνε μέρες που διάβασα σε ανάρτηση του Βασίλη Χασιώτη μια φράση με την οποία συμφωνώ και η οποία στάθηκε αφορμή για τις γραμμές που ακολουθούν, έστω και με σημαντική καθυστέρηση.
Η φράση ήταν:
«οι χωρίς εκπαίδευση «χωριάτες» δεν στερούνταν παρόλα αυτά παιδείας, όπως και κάμποσοι «εκπαιδευμένοι» στερούνται παντελώς παιδείας…». (εδώ)
Πράγματι η εκπαίδευση δεν εξασφαλίζει κατ΄ ανάγκην και την Παιδεία, αλλά δυστυχώς ούτε και η Παιδεία οδηγεί υποχρεωτικά στον Πολιτισμό. [1]
Πολλοί άνθρωποι μάλιστα χρησιμοποιούν την όποια παιδεία τους, για να κρύψουν την έλλειψη πολιτισμού που τους διακρίνει. Δηλαδή μέσω της παιδείας συμπεριφέρονται «σαν πολιτισμένοι». Αυτό βέβαια σε κοινωνικό επίπεδο, όπου πλέον επικρατούν επιφανειακές σχέσεις, τις περισσότερες φορές αρκεί.
Κάτω από ιδιαίτερες συνθήκες όμως, οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι, οι "σαν πολιτισμένοι", εξωτερικεύουν όλο τον πρωτογονισμό και τη βαρβαρότητα που μέσω της παιδείας, κάλυπταν επιμελώς. Και συνήθως αυτό συμβαίνει χωρίς να χάσουν ίχνος από την παιδεία τους!
Όλοι έχουμε υπόψη μας π.χ. κάποιους ...........
αξιωματικούς του Γ΄ Ράιχ οι οποίοι, ενώ απολάμβαναν τις εμπνευσμένες νότες του Wagner ή ενώ θαύμαζαν έναν Van Gogh, (και τα δυο προϋποθέτουν υψηλό επίπεδο αισθητικής παιδείας) την ίδια ακριβώς στιγμή υπέγραφαν εν ψυχρώ την διαταγή εκτέλεσης αιχμαλώτων, ή αποσπούσαν την ομολογία κρατουμένων βασανίζοντάς τους.
Βέβαια μπορεί κάποιος να επικαλεστεί τις συνθήκες του πολέμου που θέτουν τον πολιτισμό υπό διωγμόν.
Δυστυχώς αντίστοιχη έλλειψη πολιτισμού μπορούμε να διαπιστώσουμε και σε συνθήκες καθημερινότητας.
Παρατηρείται συχνά το φαινόμενο, άτομα υψηλής παιδείας να συγκινούνται π.χ. από μια θεατρική
παράσταση, το ίδιο όμως περιστατικό στην πραγματική ζωή να τους αφήνει παγερά αδιάφορους.
Πόσοι και πόσες δεν δάκρυσαν στην κλασσική «Κυρία με τας καμελίας» όπου η πόρνη Μαργαρίτα Γκωτιέ πεθαίνει από φυματίωση!
Πως αντιμετωπίζεται όμως μια πουτάνα στην πραγματική ζωή, από τα ίδια αυτά άτομα; Δεν είδα πολλούς να στενοχωριούνται για το θάνατό της.
Εδώ ακριβώς υπάρχει μια σαφής διαχωριστική γραμμή μεταξύ των ανθρώπων που έχουν μόνον παιδεία και των ανθρώπων που έχουν πολιτισμό.
Αυτοί που έχουν μόνον παιδεία, συγκινούνται από τις θεατρικές τραγωδίες.
Όποιοι έχουν πολιτισμό, συγκινούνται από της τραγωδίες της πραγματικής ζωής.
Ο πολιτισμός είναι ΔΟΜΙΚΟ στοιχείο του ανθρώπινου χαρακτήρα. Έχει να κάνει βέβαια και με την εξωτερική συμπεριφορά και την ευγένεια, αλλά πολύ περισσότερο σχετίζεται με το ενδιαφέρον για τον συνάνθρωπο, με την «δοτικότητα», με το «νοιάξιμο», με την συμμετοχή στο δράμα του διπλανού, με την «ζεστασιά» που εκπέμπει κάποιος.
Πολιτισμένος είναι κατά τη γνώμη μου ο άνθρωπος που αισθάνεται ότι έχει υποχρέωση να προσφέρει και να μοιραστεί. Είναι αυτός που θέλει να ζήσει αρμονικά και ισότιμα με τους συνανθρώπους του.
Απολίτιστος (πάλι κατά τη γνώμη μου) είναι ο άνθρωπος που αισθάνεται ότι έχει το δικαίωμα να συγκεντρώνει τα πάντα για τον εαυτό του, να ιδιοποιείται και να αποκτά δύναμη. Είναι αυτός που θέλει να επικρατήσει και να κυριαρχήσει στους συνανθρώπους του. [2]
Αν αυτού του είδους ο πολιτισμός δεν υπάρχει ως εγγενές γνώρισμα, όση παιδεία και να αποκτήσει κάποιος, απλά θα συμπεριφέρεται "σαν άνθρωπος".
Στην πραγματικότητα πρόκειται για την πανάρχαια αντίθεση μεταξύ αλτρουισμού και εγωισμού.
Πρόκειται για το «εμείς» και το «εγώ» του Μακρυγιάννη.
Κάπου εκεί βέβαια υπεισέρχεται ο θετικός ρόλος της Παιδείας, η οποία έχει ακριβώς αυτή την αποστολή. Να τιθασεύσει τα εγωιστικά ένστικτα του ανθρώπου και να τον οδηγήσει σταδιακά σε ανώτερο επίπεδο κοινωνικής συμπεριφοράς.
Αλλά ας μην έχουμε αυταπάτες. Δεν θα εκπολιτίσει τον βάρβαρο η Παιδεία.
Θα του βελτιώσει το «φαίνεσθαι» αλλά όχι το «είναι».
Ασφαλώς σημαντικότατη κι αυτή η συνεισφορά της παιδείας. Γιατί θα τον βοηθήσει να δημιουργήσει ένα καλλίτερο περιβάλλον για τους απογόνους του, που ζώντας σε λιγότερο πρωτόγονες συνθήκες, θα έχουν λιγότερο άγριες προσλαμβάνουσες. Έτσι θα αρχίσουν σταδιακά να αποκτούν κάποια στοιχεία γνήσιου πολιτισμού.
Κάπως έτσι προχωράνε οι κοινωνίες. Μακρύς και δύσκολος ο δρόμος του εξανθρωπισμού του ανθρώπου.
Και λίγο πριν φτάσει στο τέρμα, όλο και κάτι θα βρεθεί να του ανακόψει την πορεία. Άλλοτε μια φυσική καταστροφή, άλλοτε ένα οικονομικό πισωγύρισμα, άλλοτε μια πολεμική σύρραξη, κάτι τέλος πάντων θα βρίσκεται για να μετατρέπει τον μύθο του Σίσυφου σε σκληρή πραγματικότητα.
Το μόνο παρήγορο είναι ότι δεν ξεκινάμε πάλι από την αρχή…
* * * * * * * *
[1] Στο παρόν κείμενο, ο πολιτισμός νοείται ως «η ελεύθερη και ενσυνείδητη συμπεριφορά» του ανθρώπου προς τους συνανθρώπους του αλλά και προς το ευρύτερο φυσικό περιβάλλον του.
Κρίνω αναγκαία την διευκρίνιση, γιατί συχνά ως πολιτισμός θεωρείται είτε η τεχνολογική εξέλιξη, είτε το σύνολο των αισθητικών αντιλήψεων και συνηθειών, καθώς και του γνωστικού του επιπέδου του ανθρώπου. Δηλαδή συνδέεται περισσότερο με τις δραστηριότητες και τον ρόλο του Πνεύματος και της Τέχνης.
[2] Υπάρχουν αρκετοί που υποστηρίζουν ότι είναι έμφυτη η τάση του ανθρώπου για επικράτηση και κυριαρχία. Ακόμη κι αν το δεχτώ, παραμένει ο αντίλογος ότι ο τελικός στόχος του πολιτισμού έγκειται ακριβώς στο να απελευθερώσει τον άνθρωπο από τις πρωτόγονες τάσεις του και την έμφυτη ιδιοτέλειά του.

Ευθύλογος
5 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...
ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, E;

ΜΑΝΤΕΨΤΕ ΠΟΙΟΣ ΕΓΡΑΨΕ ΤΟ ΠΑΡΑΚΑΤΩ:

"Δεν είσαι αφεντικό κανενός ρε.
Ούτε καν του εαυτού σου, αφού καθημερινά εκτελείς διαταγές.
Ούτε καν του σπιτιού σου, αφού εκεί απαγορεύεται
να μιλάς γιά τη "δουλειά" σου.
Υπάλληλός μου είσαι ρε."

ΓΙΑ ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΤΕ...
10 Φεβρουαρίου 2010 12:41 μ.μ.

Ανώνυμος είπε...
Γράφεις:
Πολιτισμένος είναι κατά τη γνώμη μου ο άνθρωπος που αισθάνεται ότι έχει υποχρέωση να προσφέρει και να μοιραστεί. Είναι αυτός που θέλει να ζήσει αρμονικά και ισότιμα με τους συνανθρώπους του.


Κοίτα γύρω σου . Βλέπεις πολλούς τέτοιους;;;
10 Φεβρουαρίου 2010 12:53 μ.μ.

Ανώνυμος είπε...
Να το πάρει το ποτάμι :P
10 Φεβρουαρίου 2010 1:33 μ.μ.

Κυνηγός της Μπαλαφάρας είπε...
Συμφωνώ. Πολύ σωστά, γιατί όπως λέει και ο μέγας φιλόσοφος Ζωρζ Πιλαλί:

"Τα πανεπιστήμια δημιουργούν ειδικότητες και όχι προσωπικότητες"
10 Φεβρουαρίου 2010 1:37 μ.μ.

Ανώνυμος είπε...
ρε ευθύλογε, μια ερώτηση μόνο.. με το κορίτσι της φωτογραφίας στο Σίδνεϋ έχεις γνωριστεί; Γιατί αν ναι να έρθω να σου φιλήσω το χέρι.. Το κορίτσι από μόνο του είναι ένας ολάκερος πολιτισμός! Και τι πολιτισμός.. Όλα τα αποστάγματα του κόσμου μέσα της τρέχουν..

ε.α.