Ένας μακρινός … παρατηρητής

Του Νίκου Τσούλια

      Οι αισθήσεις μας είναι παράθυρο για να αντικρίζουμε τον κόσμο. Οι γνώσεις μας είναι διευρυμένα παράθυρα για να αντιλαμβανόμαστε περισσότερες περιοχές του κόσμου, για να διευρύνουμε διαρκώς τα όριά του, για να ερμηνεύουμε με όλο και πιο νέα ματιά τη σύσταση και το νόημα του κόσμου. Όμως και οι αισθήσεις μας και οι γνώσεις μας μετασχηματίζονται ταυτόχρονα σε τείχη που μάς εγκλωβίζουν για μια συνολική θέαση του κόσμου και του εαυτού μας. Και αυτό γιατί συμμετέχουμε και βιώνουμε ό,τι ονομάζουμε μεσόκοσμο.

    Ωστόσο, ανακαλύπτουμε με τα εργαλεία της επιστήμης και ό,τι αποκαλούμε μικρόκοσμο. Δεν μπορούμε να συλλάβουμε τίποτα με τις αισθήσεις. Εκεί παράθυρα γνώσης είναι το πείραμα, η τεχνολογία, ο μαθηματικός λογισμός, ο φιλοσοφικός στοχασμός. Όταν διεισδύουμε στον μικρόκοσμο, τα πάντα αλλάζουν. Εκεί δεν υπάρχουν οι συνηθισμένες μας μορφές, εκεί οι λειτουργίες έχουν άλλη υφή, εκεί ο χρόνος δεν έχει μονή κατεύθυνση, δεν ξέρεις προς τα πού είναι το μέλλον. Εκεί η ύλη με την ενέργεια αλληλομετασχηματίζονται αλληλοεξαρτώμενες. Εκεί η αβεβαιότητα επικυριαρχεί σε κάθε γωνιά, σε κάθε εικόνα «παράλληλη» με εκείνη του μεσόκοσμου στην οποία εμείς διαβάζουμε μόνο σταθερούς νόμους και βεβαιότητα. Εκεί όλα είναι διαφορετικά.

 Νίκος Τσούλιας

      Ανακαλύπτουμε, επίσης, με αφετηρία την αρχέγονη ματιά μας προς τον ουρανό, και τονμακρόκοσμο. Εκεί το δέος είναι ασύλληπτο. Εκεί ο χωροχρόνος δεν έχει καμιά αναφορά με την αντίληψη που έχουμε εμείς γι’ αυτόν. Εκεί βασιλεύει η σιωπή και η ψύχρα. Εκεί τίποτα δεν είναι φιλόξενο για μια έκφραση ζωής, να και θεωρούμε μάλλον δεδομένο το φαινόμενο της ζωής σε αρκετές γωνιές του Σύμπαντος. Εκεί οι ταχύτητες, οι κινήσεις, οι μάζες όλα έχουν άλλη εικόνα, είναι άλλος κόσμος.

    Αλλά έχουμε αναρωτηθεί πώς μάς βλέπει ένας μακρινός παρατηρητής, ένας παρατηρητής του εξωγήινου χώρου; Ο πλανήτης μας είναι μια μικρή γωνιά, μια ταπεινή γωνιά. Η αποκαθήλωσή της από το κέντρο του κόσμου – όπου εμείς οι συνοδοί της την είχαμε τοποθετήσει αυθαίρετα – έγινε με εκκωφαντικό τρόπο, εδώ και μερικούς αιώνες. Νιώθουμε πλέον τη μοναξιά του Σύμπαντος – πολύ πριν την κατακτήσει η επιστήμη – από τις αγωνίες του στοχασμού μας, του υπαρξιακού στοχασμού μας.

     Η Γη μας, εμείς όλοι, ό,τι υπάρχει σ’ αυτή τη γωνιά, είμαστε ένα ανοικτό σύστημα μόνο ως προς τη ροή της ενέργειας, μόνο ως προς

τη φωτεινή ακτινοβολία – και κυρίως την ακτινοβολία του ήλιου μας. Σε όλα άλλα και πρωτίστως όσον αφορά την ροή της ύλης μας είμαστε κλειστό σύστημα. Και δεν αντικρίζουμε καμιά άλλη παρόμοια ταπεινή γωνιά, γωνιά ζωής, γωνιά ερωτημάτων και αναζητήσεων. Γιατί κάτι τέτοιο είναι φοβερά δύσκολα και ίσως και αδύνατο. Είμαστε μοναχικοί ταξιδευτές στον απέραντο χωροχρόνο και προσπαθούμε να δώσουμε νόημα στη δική μας μοναδική ύπαρξη. Γιατί ναι μεν ξέρουμε, έχουμε μια βεβαιότητα ότι δεν μπορεί να φτιάχτηκε όλο αυτό το Σύμπαν για να παρατηρηθεί και να γίνει αντιληπτό μόνο από τη χάρη μας, αλλά έχουμε και μια άλλη βεβαιότητα ότι είναι τόσο μακρινές οι αποστάσεις με τους όποιους άλλους, ότι δεν υπάρχει ενιαίος χρόνος συλλειτουργίας με τουςάλλους και δεν μπορεί να καταστεί δυνατή κάποιας μορφής επικοινωνία. Εκτός αν αλλάξει το σημερινό επιστημονικό μας παράδειγμα προς κάποια άλλη κατεύθυνση…

    Αλλά …εμείς δεν θέλουμε να είμαστε μόνοι μας. Και επινοήσαμε έναν μακρινό παρατηρητή. Για να δούμε τον κόσμο μας έξω από ό,τι μας περιορίζει, έξω από το πυκνό στρώμα των προκαταλήψεων που δημιουργούν οι τόσες και τόσες βεβαιότητές μας σε έναν Σύμπαν που πλέει μέσα στην αβεβαιότητα. Τι μπορεί να βλέπει ένας τέτοιος παρατηρητής;

      Βλέπει την κάθε μορφή της ζωής να θέλει από τη στιγμή που βλέπει το φως του κόσμου να αναπαραχθεί και να επεκταθεί σε κάθε περιοχή του πλανήτη μας. Βλέπει τον άνθρωπο να κυριαρχεί με την τεχνολογική του υπεροπλία και να ανατρέπει οικολογικές ισορροπίες και συσχετίσεις στο φαινόμενο της ζωής που κατακτήθηκαν σε μεγάλη χρονική κλίμακα. Βλέπει τον άνθρωπο να γίνεται όλο και πιο άπληστος ως προς τη φύση αλλά και ως προς τον άλλο άνθρωπο. Βλέπει το φωτεινό μέρος της Γης – κυριολεκτικά και μεταφορικά -, το Βορρά, να καρπώνεται σχεδόν όλα τα υλικά αγαθά και το σκοτεινό μέρος, το Νότο, να βουτάει όλο και πιο πολύ μέσα στην ανέχεια, στη φτώχεια, στη στέρηση. Βλέπει τον πόλεμο, τις ανισότητες, την αδικία να απλώνονται όλο και πιο πολύ.

      Απορεί με την βαθιά άγνοια του ανθρώπου, με την έλλειψη διορατικότητας για τη χρήση των υλικών αγαθών, με την έλλειψη σεβασμού στην εκδήλωση της ζωής, της ζωής που τού δίνει προοπτική στο μέλλον του. Ο άνθρωπος είναι εγκλωβισμένος στα στενά του χωροχρονικά πλαίσια και κυρίως στη μονομέρεια της δυτικότροπης σκέψης του ότι όλα είναι απεριόριστα προς εκμετάλλευση αγνοώντας την οριακότητα των πραγμάτων της Γης, αγνοώντας την εχθρικότητα που περιβάλλει τη Γη.

     Αν μπορούσαμε να έχουμε τη ματιά ενός μακρινού παρατηρητή μας, θα είχαμε άλλη κοσμοθεωρία, θα κατακτούσαμε μια άλλη αντίληψη ζωής. Θα ήμασταν ταπεινοί και ουμανιστικοί. Θα ήμασταν αλληλέγγυοι προς τον άλλον και δίκαιοι προς την αξία του ανθρώπου και της ζωής.